Kultura

W chłodnym, aseptycznym świetle współczesności, gdzie każda emocja zdaje się być przefiltrowana przez ekran i zważona na szali algorytmicznego zaangażowania, ginie coś fundamentalnego. Coś, co niegdyś stanowiło pomost dusz, intymny szept autora rzucony wprost do serca czytelnika, zanim jeszcze padło pierwsze słowo opowieści. Mówię o dedykacji – tej filigranowej kaligrafii uczuć, która zamieniała egzemplarz książki w relikwię. Dziś, otwierając nową powieść, witani jesteśmy najczęściej przez lśniącą biel, pustkę krzyczącą głośniej niż jakikolwiek manifest.

Z najnowszych, niepokojących danych Międzywydziałowego Instytutu Grafologii Sentymentalnej (MIGS) wynika, że w ciągu ostatniej dekady odsetek książek zawierających osobistą dedykację odautorską spadł o zatrważające 87%. Czy staliśmy się pokoleniem bezimiennych odbiorców, anonimowym tłumem, dla którego nikt już nie chce pisać „dla…”? Czy akt twórczy został tak doszczętnie odarty z sacrum, że stał się jedynie kolejną linią produkcyjną treści?

Pamiętacie ten moment? Gwałtowny przypływ światła, zalewający aksamitny mrok widowni. Szmer tysiąca szeptów, który nagle staje się rozmową. To antrakt – niegdyś święty rytuał, sakralna pauza w liturgii sztuki. Dziś, jak donoszą badacze z Międzynarodowego Kolegium Badań nad Pustką Sceniczną (MKPS), jest to relikt, którego zanik powoduje u współczesnego widza syndrom, określany mianem „narracyjnej niestrawności”. Czy w pogoni za maksymalizacją doznań utraciliśmy zdolność do ich trawienia?

Pamiętam tę scenę. Długa, nieruchoma. Twarz aktora, na której rozgrywa się cała tragedia bitwy, którą właśnie przegrał w swoim sercu. Nie pada ani jedno słowo. Słychać tylko szum wiatru za oknem i ciche tykanie zegara, odliczającego sekundy do nieuchronnej decyzji. To była cisza cięższa od ołowiu, głośniejsza od kanonady. A dziś? Dziś w tym samym czasie ekranowym zmieściłoby się siedemnaście cięć montażowych, trzy eksplozje i porcja dialogu napisanego przez algorytm, który upewniłby się, że nasza zdolność do skupienia uwagi nie zostanie nadwyrężona bardziej niż przez trzydziestosekundowy klip w mediach społecznościowych. Czyżby pauza, ten najsubtelniejszy instrument reżyserski, została ostatecznie złożona na ołtarzu audiowizualnego ADHD?

Pamiętacie ten szelest? Ten subtelny ciężar w dłoniach, obietnicę ukrytą w fakturze papieru, zapowiedź uczty zakodowaną w kunsztownej typografii? Karta dań. Nie, nie spis potraw. Karta dań – prolog do symfonii smaków, pierwszy akt teatralnego doświadczenia, jakim jest posiłek. Dziś ten prolog zastąpił zimny, cyfrowy nekrolog: czarny, poszarpany kwadrat na białej naklejce, bezduszny portal do listy pozycji, która równie dobrze mogłaby być spisem części zamiennych do pralki. Czy to tylko postęp, czy może cichy zamach na duszę gastronomii?

Ściany znikają. Sufit staje się wirem indygo i kobaltu, pod stopami płynie Rodan, a każdy krok zdaje się stawiać nas pośród cyprysów płonących ku gwiazdom. Jesteśmy wewnątrz obrazu, wewnątrz umysłu geniusza, wchłonięci przez dzieło, które przestało być płótnem, a stało się wszechświatem. Brzmi jak epifania, prawda? Jak ostateczne spełnienie marzenia o totalnym zespoleniu z pięknem. A jednak, gdy blask projekcji na moment przygasa, odbicie w gigantycznej ścianie ukazuje nam coś zgoła innego: las uniesionych smartfonów, taniec sylwetek w poszukiwaniu idealnego kadru na Instagrama i cichy szmer rozmów o tym, gdzie po tym katharsis najlepiej zjeść pizzę.

Fala tak zwanych „doświadczeń immersyjnych”, zalewająca metropolie niczym biblijny potop, stawia nas przed pytaniem fundamentalnym, choć ubranym w neonowe szaty. Czy faktycznie zanurzamy się w sztuce, czy raczej dryfujemy w jej cyfrowym, wygładzonym i starannie skomercjalizowanym symulakrum? Czy to rewolucja w percepcji, czy może najdroższa fotobudka w historii ludzkości?

Cisza, która następuje po ostatnim akordzie, jest inna niż wszystkie. Gęsta, naelektryzowana, ciężarna od niewypowiedzianych emocji. To w niej, w tym zawieszeniu między wybrzmiałym dziełem a prozą życia, rodziła się kiedyś magia. Z tej właśnie ciszy, przebijanej rytmicznym crescendo dłoni, wykuwał się bis – niepisany pakt między artystą a publicznością, świadectwo, że to, co się wydarzyło, było czymś więcej niż tylko odegraniem partytury. Dziś jednak ta cisza jest coraz częściej gwałcona przez chłodny, błękitny blask. Zanim wybrzmi echo ostatniej nuty, nad głowami tłumu wyrasta las ekranów, a kciuki, zamiast klaskać, gorączkowo przesuwają się po szkle.

W epoce sonicznego bombardowania, gdzie każdy metr kwadratowy przestrzeni publicznej jest zbrojony playlistą korporacyjnego popu, a domowe zacisze drży od powiadomień, ludzkość dokonała wolty zdumiewającej. Zaczęliśmy masowo konsumować… ciszę. Platformy streamingowe, niegdyś bastiony decybeli, dziś pękają w szwach od playlist typu „Osiem godzin białego szumu” czy „Dźwięki opuszczonej biblioteki”. Czy to desperacka próba ucieczki, czy może, co gorsza, ostateczne sprowadzenie najgłębszej z kontemplacji do roli kolejnego produktu?

Żyjemy w epoce, w której biblioteka domowa przestała być świadectwem intelektualnych podróży, a stała się elementem scenografii. Regał, niegdyś chaotyczny wszechświat myśli, dziś przypomina paletę barw Pantone, starannie dobraną pod kolor zasłon i dywanu. Książki, te papierowe naczynia duszy, układane są grzbietami nie według alfabetu autorów, lecz według gradientu odcieni. Z przerażeniem, graniczącym z artystycznym katharsis, obserwuję to zjawisko, zadając sobie pytanie: czy w erze estetyzacji wszystkiego, akt czytania nie został ostatecznie zredukowany do aktu pozowania?

W czasach, gdy każde westchnienie celebryty staje się instant-artem, a pikselowe projekcje na budynkach uznaje się za szczyt awangardy, łatwo przeoczyć prawdziwy, krwisty puls twórczości. Krwisty, a czasem nawet… kamienisty. Odkryjemy dziś wraz z Państwem postać, której dzieła nie wrzeszczą w mediach, lecz szepczą, a ich echo ma moc kruszenia granitowych serc pseudoznawców. Przygotujcie się na spotkanie z milczącym geniuszem, którego dorobek wciąż czeka na właściwe odczytanie – na spotkanie z Kazimierzem Mrokuńskim i jego „Szeptem Kamieni”.

W epoce, gdzie algorytmy dyktują nam, co jest “warte uwagi”, a krótki, migotliwy filmik zastępuje godziny kontemplacji, coraz rzadziej zatrzymujemy się nad cichym szmerem historii. Lecz gdzieś pod warstwami cyfrowego kurzu, pod zwałami komercyjnej papki, wciąż pulsować mogą serca artystów, których wizja była zbyt subtelna, zbyt wymagająca, by wedrzeć się na billboardy. Dziś, drodzy czytelnicy, z drżeniem dłoni, niczym archeolog odkopujący artefakt zaginionej cywilizacji, przedstawiam Państwu Zofię Brzask – malarkę, która malowała nie tyle światło, ile jego nieobecność. Przygotujcie się na podróż w głąb cienia, bo to, co tam odnajdziemy, może na zawsze zmienić optykę, z jaką patrzycie na otaczającą nas rzeczywistość.